समेवर...

आधी तुला बघायचो मग स्वर कळायचे मला. स्वरांची पहिली ओळख कानाआधी डोळ्यांनीच करून दिली. तुझ्या चेहऱ्यावरचे हाव-भाव वाचूनच तर रागदारी कळाली मला.

आपल्या खटल्याच्या घरात कुठला आलाय एकांत ? त्यामुळे तुझ्याजवळ राहण्याची संधी म्हणून बासष्ठचा सवाई अजून आठवतो मला. हिवाळ्याच्या ४-५ दिवसात तुझ्या बरोबर काढलेले कित्येक तास आणि शिवाय संगीत जोडीला.

आपला पहिला सवाई. गर्दीत बुजलेली तू , तानपुरयाचे पहिले स्वर ऐकताच स्तब्ध झालीस. तानपुरा लागे पर्यंत तुझे काळेभोर, आसुसलेले डोळे स्वरमंच शोधात राहिलेले आणि मग हिराबाईंचा षडज लागला. त्याच क्षणी तू डोळे हलकेच मिटलेस..... कदाचित दुसर्या कोणत्याच sense ने कानाला मिळणारा आनंद biased होऊ नये म्हणून visual sense तू बंद केलास. 'दीर्घ "कश" घेताना डोळे आपोआप का मिटतात ?' या नुकत्याच पडलेल्या कोड्याचे पण मला उत्तर त्यावेळी मिळालेले. अगदी स्वर न स्वर तू साठवत होतीस आणि तुझ्या चेहऱ्यावर तो आनंद ओसंडून वाहत होता. अजूनही षडज लागल्यावर तुझेच डोळे आधी दिसतात नंतर तो कानांना समजतो...

मग प्रत्येक तानेला होणारी तुझी भुवयांची हालचाल, हरकती ऐकताना तुझ्या नाजूक ओठांची थरथर आणि समेवर येताना मानेला दिलेले हलकेसे झटके. कितेक वेळ मग सगळा 'तिलक कामोद' मला तुझ्या चेहऱ्यावर दिसत होता, समजत होता.

संगीतातला ओ कि ठो काळात नव्हता त्या वेळी पण काहीतरी नवीनच अनुभवत होतो मी. ती तुझ्या सौंदर्याची अनुभूती होती कि संगीताची हे अजूनही सांगता येणार नाही. पण त्या वेळेपासून नवीच दिसलीस तू मला, नितांत सुंदर.

तुझ्या सोबतीत आजूबाजूचं संगीत पण नव्यानेच ऐकू यायला लागलं होतं.

आणि मग मला ते वेडच लागलं - तुला ऐकताना बघायचं !

आलापी ऐकताना पापण्यांची होणारी मंद थरथर अगदी डोळ्यांच्या आजूबाजूला सुरकुत्या आल्या तरी तशीच हवीहवीशी वाटायची मला.

तबल्याच्या तालांना आपल्या नाजूक पावलांनी ठेका द्यायचीस. मऊशार पावलं आणि ती पैंजणं . विलंबित त्रितालात लोकांना तबला ऐकू यायचा आणि मला तुझ्या पावलांच्या ठेक्याने वाजणारी पैजणे. नंतर पावलं भेगाळली तरी तबल्याची साथ अजून तशीच होती...आणि मला ऐकू येणारी ती पैंजणांची छुमछुम पण...

अतिशय अवघड ताण घेताना आपसूक तुझाही हात वर जायचा. हिरव्याकंच नऊवारी मधून तो गोरापान हात बाहेर यायचा आणि त्या हातांमधल्या त्या गडद हिरव्या बांगड्या. नेहमी पदराआड लपलेले ते सोंदर्य अशावेळी नकळत बाहेर यायचे. लोकं त्या अचूक तानेच्या/जागेच्या सोंदर्यसाठी "वाह !!!!" म्हणायचे अन माझ्या हि तोंडून "त्या" जागेसाठी "वाह !" निघून जायचे. मीही मग अश्या अवघड तानांची वाट पाहत बसायचो. अजूनहि पाहतोय.

मैफिल संपली कि भानावर यायचीस तू, पदर वगैरे नीट करून सावरायाचीस. मग संपला दिवस कि नदी काठावरून घरी जाताना एरवी अबोल असणारा मोगरा फुलून यायचा. किती सांगू किती नको असं होऊन जायचं तुला. अगदी सगळ्या जागा, सगळे राग, बंदिशी त्या हिवाळ्याच्या थंडीतच समजल्या मला.

'सवाई' 'थंडी' शिवाय रंगत नाही म्हणे पण आपली 'थंडी' 'सवाई' शिवाय रंगायची नाही. भारावलेले दिवस ते.

हळूहळू मग माझ्या भावनांना, वेळा-काळाला, प्रहारांना राग समजत गेले. त्याहून महत्वाचे म्हणजे मला "तू" समजत गेलीस....

मैफिलीच्या सर्वोच्य क्षणी शहारून तू डोळे उघडयाचीस, मला शोधायला. तो क्षण तुला माझ्या बरोबर share करायचा असायचा. तुझे ते पाणीदार डोळे बघून माझ्याही अंगभर शहारा फुललेला. मग कळायचं नाही हा शहारा त्या उत्कुष्ट संगीताचा असायचा कि तुझ्या नजरेचा. असे कित्येक क्षण एकत्र जगलेलो, एकत्र शहारलेलो. संगीतामुळे शहारा आला कि शहारलेली, डोळ्यात थोडेसे पाणी आलेली तू दिसतेस. गेल्या चाळीस वर्षात असे कित्येक क्षण सवाई ने दिले....

आणि आता....
माझा चाळीसावा सवाई ! पण तुझ्याशिवाय पहिलाच !!
पण या वेळी स्वरांची कसोटी आहे. ते सगळे स्वर 'ऐकताना' तू 'दिसायला' हवियेस आता मला....